FETHİYE’NİN ENLERİ – ULAŞ KİPER
Fethiye’de elbette pek çok canlı yaşıyor. Bulunduğumuz yer her ne kadar yıllar boyu tarumar edilmiş cennet bir köşe olsa da hala inanılmaz etkileyici canlılara ev sahipliği yapmaya devam ediyor.
Bu canlıların bir kısmını o kadar iyi biliyoruz ki, artık neredeyse Fethiye’nin simgeleri haline gelmiş durumdalar. Bir de pek adı sanı duyulmamış olanlar, haklarında popüler kültürün efsaneleri dışında pek bir şey duymadıklarımız ya da günlük hayatımızda çokça karşılaşıp bir nevi körlük oluşturan canlılar da var. Şimdi yaptığım gibi “enler listesi” hazırlamanın zevksiz bir tarafı da var biliyorum. Ayrıca her koşulda öznel bir seçki olduğunun da farkındayım. Bu negatifliğine karşın böyle bir liste oluşturmayı denemeye beni iten ise geçen günlerde kitaplığımı kurcalarken yıllar sonra tekrar karşıma çıkan mezuniyet yıllığım oldu. Muhtemelen hepimizin kişisel arşivinde yer alan “ama bir yerlerde unutulmuş” böyle bir yıllık vardır.
Her mezuniyet yıllığının kaçınılmaz olarak “enler” bölümü oluyor sanırım. Bu listeleri artık o tarihlerde kimler hazırlıyorsa, listeye ekledikleri kişilerin en spesifik özelliklerinden yola çıkarak biraz nüktedan biraz hakikatli ama her nasılsa yazıldığı tarihe not düşerek, listeye eklenen dostları sonsuza kadar o nitelikleriyle hepimize hatırlatmayı başarıyorlar.
Yaşadığımız kent Fethiye de ne yazık ki, binlerce yıla dayanan kültürünün, milyonlarca yıl boyunca şekillenmiş doğal yapısı “mezuniyet törenine hazırlanır” gibi bir hal içinde. Yakın geçmişin küçük sahil kasabası; balıkçı teknelerinin sıralandığı güzelim sahillerinin, bir bir beachlere terk edildiği, görkemli Babadağ’ın muhteşem florasının binlerce insanın toplandığı konser alanına dönüştüğü, verimli tarım arazilerinin çılgın bir göç ile kaçak yapılara teslim olduğu bir keşmekeşe dönüşüyor.
Bir süredir hangimiz keyifli bir yürüyüşle Fethiye’yi dolaşabildik? Sürekli bir koşturmanın olduğu, yürüyüş mesafesiyle on beş bilemediniz yirmi dakikalık mesafeleri araçlarımızla artık saatlerle ölçebiliyoruz.
Peh, bir de il olacakmış! Bu saatten sonra dur demek mümkün değilse de sadece sözümüzü söyleyebiliriz belki. Ancak o sözlerin sonuna şunu da eklemek isterim; bu biçimde büyüyen şehir çok büyük olasılık artık Fethiye olmayacak. Mümkünse adını da değiştirip anılarımızda o güzel sahil kasabasının varlığını sürdürmemize izin verin ve mezuniyet yıllığında yer alan fotoğraflarına bakarak hep beraber iç geçirelim.
YILLIĞIN ENLERİ
En az: Böyle bir liste hazırlarken, Fethiye’de karşılaşmanın en zor olduğu iki tür hemen akla gelir. Biri kıyıların beyaz çiçekli güzelliği Kum Zambağı (Pancratium maritimum) diğeri ise kedilerin en gizemlisi Karakulak (Caracal caracal).
En yaşlı: Yaşadığımız bölgenin en yaşlısı, binyıllar önce son buzul çağını atlatıp bugüne ulaşan Sığladır (Liquidambar orientalis).
En büyük: Sürekli burnumuzun dibinde olmasa da, Fethiye denizlerinin önemli ziyaretçilerinden biri İspermeçet Balinası (Physeter macrocephalus) onu canlı gözlerle görme şansı yakalayan insan olmayı kim istemez ki?
En acayip: Denizin dibinde sakice dolaşan ama ne olduğunu çözmek için tekrar tekrar bakmanız gereken, bildiğimiz Denizhıyarı’nın bir değişiği Synaptula reciprocans hem şekliyle hem davranışlarıyla benim listemde acayipliklerde bir numarayı kapar.
En ışık saçan: İlki hepimizin bildiği Ateş Böceği (Lampyridae familyası üyesi böcekler) diğeri ise adı sanı pek duyulmamış ama denizlerimizde zaman zaman karşılaştığımız Türkçe adı olmayan deniz kabuklusu Pholas dactylus.
En popüler: Tabi ki, Caretta caretta.
En riskte: Bu başlığı hak eden pek çok canlı sayabiliriz ama yıllığımızda ilk akla gelen isimler, Su samuru (Lutra lutra), Pina (Pinna nobilis) ve tabi köküne kibrit suyu sıktığımız Deniz Çayırları (Poseidonia ocenica).
En çok: Akdeniz’in yaygın türü Çam Ağaçları (Pinaceae türleri) bu konuda bir numara.
En sesli: Alabak/Alakarga (Garrulus glandarius). Sadece gürültüleriyle değil rengârenk tüyleriyle de bölgenin en renkli simalarındandır.
En gececil: Geceleri balkonlarda, şaşkın bakışlarla etrafı izleyen Köy göçüren (Hemidactylus turcicus) ve tabi ki Kukumav (Anthene noctua) gecelerin vazgeçilmezleridir.
En korkulan: Sarı akrep (Mesobuthus gibbosus). Elbette her akrep türü gibi zehirlidir ancak eğer “alerjik bir bünyeniz yoksa” hafif bir sızıyla kendini bir süre size hatırlatacak imzasını atabilir. Bunun olması için de çokça uğraşmanız ve onu rahatsız etmeniz gerekir. Açıkçası bizimle karşılaşmayı da pek istemezler.
En zehirli: Bölgenin en zehirli canlısı hangisi diye sorulsa, Şeritli Engerek (Montivipera xanthina) bir numaraya yerleşir. Bilimsel adını da Fethiye yakınlarındaki Xanthos harabelerinden alması nedeniyle de ayrı bir ilgiyi hak eder.
En bilinmeyen: Gazetelerin ve sanal haberlerin ayda bir olmazsa olmazlarından, zehirsiz bir canlı olmasına karşın her seferinde “çok zehirli” diye bahsedilen, örümcek olmasa da “dev örümcek bulundu” asparagas haberinin her seferinde baş rolünü kapan, Böğü böceği (Solifugae) Fethiye’de yaşayan ama az bilinen canlılardandır.
En kara: İskelelerin vazgeçilmezi, denizden çıktıktan sonra kanatlarını iki yana açıp tüylerini kuruturken, kapkara rengiyle adını hak ettiğini her seferinde hatırlatan, Karabatak (Phalacrocorax carbo) en esmerimizdir.
En özlenen: Günümüzde, neredeyse bir bataklığa dönen ve ekolojik yıkımın eşiğindeki körfezimizin eski müdavimlerinden Akdeniz Fok’u (Monachus monachus) ve Yunuslar (Delphinus delphis, Tursiops truncatus) geçmişte körfezin içinden hızla geçerken geride bıraktıkları anılarıyla en özlenen türler arasında yerlerini alıyorlar.
En yüksekte: Fethiye’nin en yükseği olan Babadağ’da yaşam alanı bulan ve aynı zamanda endemik türlerimizden birisi olan Babadağ narin çan çiçeği (Asyneuma babadaghensis) yükseklerin renkli siması olarak varlığını sürdürüyor.
En yeni: Kızıldeniz göçmeni olan pek çok tür Akdeniz’e yerleşmeye başladı. Bu türlerden Akdeniz’e en son gelenlerden biri ise Aslan balığı (Pterois miles ve Pterois volitans). Artık onlar da yeni Fethiyelilerden biri sayılır.
Meraklısına:
Fethiye’deki balinalar için;
https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/fethiyede-olu-balina-karaya-vurdu-1480743#photo-2
Türkiye Akrep türleri için;
https://jag.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/THDBD_60_2_55_62.pdf
Böğü böcekleri için;
https://evrimagaci.org/deve-orumcekleri-solifugae-ile-ilgili-iddialar-ve-gercekler-3835
Kızıldeniz göçmeni balıklar için;
http://www.tahsinceylan.com/makaleler/121/files/naviga_sualti.pdf
