TEMETTÜÂT DEFTERLERİNE GÖRE KAYAKÖY (LİVİSİ) (H.1261 / M.1844-45) – DÜZENLEYEN: TUNÇ TOKAY
YAYIN 3
Değerli okurlarımız,
Uzun zamandır Fethiye ve Kayaköy’ün tarihine ilişkin belgeler üzerinde araştırmalarını sürdüren Tunç Tokay, Osmanlı’nın temettüât defterlerinin kayıtlarını ve o döneme ait başka belgeleri inceleyerek, Kayaköy’ün 1845 – 1850 yıllarındaki ekonomik ve sosyal yaşamını aydınlatan bir çalışma gerçekleştirdi. Önceki 2 yayınımızda “temettüât kavramı ve defterlerin içerikleri” ve “temettüât defterleri kayıtlarına göre Livissi’deki mesleki yapı” üzerine belgelerde yer alan bilgileri aktarmıştık. 3. Bölümde Livisi’de iktisadi hayatının “ziraat” bilgilerini aktaracağız.
Metinlerdeki, tablolar Osmanlı arşivlerinden, defterler, vergiler hakkındaki genel bilgiler ise Emrah Solmaz’in yüksek lisans tezinden alındı. Yazı dizimizde aktarılan bilgiler Lameras, Teodosiadis ve Paschalidis’in anı kitaplarından kısa alıntılar ve Tunç Tokay’ın tabloları Livisi hakkındaki diğer belgelerden edinilen bilgileri yorumları ile oluşturuldu.
Kayaköy meraklılarına mübadeleden 70 yıl kadar önceki belgeli bilgileri aktarma fırsatını sağlayan Tunç Tokay’a şükranlarımızı sunuyoruz.
II. BÖLÜM İKTİSADÎ HAYAT
A. ZİRAAT
1. Mezru Tarla
Mezru tarla hububat ziraatının yapıldığı ekili arazilerdir. Livisi’de diğer köylere kıyasla, pek ziraat yapılmamaktadır. Livisi ovasındaki zirai topraklar genellikle çevre Türk köyleri tarafından işlenmektedir. Tespit edebildiğimiz toplam 410 kayıtlı hane içerisinden sadece 19 hanede mezru tarla bulunmakta olup; burada ikamet edenlerin % 4,63’ünün ziraat yaptığı görülür. Livisi’de yer alan üç mahallede toplam 6870 kuruş hâsılatı olan 420 dönüm mezru tarla bulunup; 1 dönüme düşen ortalama mezru tarla hâsılatı 16,36 kuruş olarak hesaplanır.
a. Yetiştirilen Ürünler
a1. Buğday
Meğri kazasına ait temettüât defterlerinde “hınta” olarak kayıtlı olan buğday, en önemli hububat ürünüdür. Buğday kaza genelindeki mezru tarlalarda en fazla yetiştirilen hububat olup, öşür kayıtlarından edindiğimiz bilgiye göre kilesi 10 kuruştur. Livisi’de toplam 12 hane buğday yetiştirmekte olup, hasılatları 350 kiledir.
a2. Arpa
Meğri kazası temettüât defterlerinde “şa’ir” olarak kayıtlı olan arpa, buğdaydan sonra mezru tarlalarda en fazla en fazla yetiştirilen hububattır. Temettüât defterlerindeki öşür kayıtlarından edindiğimiz bilgiye göre arpanın kilesi 6 kuruştur. Livisi’de 6 hane arpa yetiştirmekte olup, toplam hasılatları 130 kiledir.
a3. Darı: Darı, mısır için kullanılan kelimedir. Bilindiği üzere mısırın farklı cinsleri olmakla birlikte, mezru tarlalarda üretilen bu hububatın, daha çok mısır unu ve hayvan yemi olarak tüketilen cinslerinden olması muhtemeldir. Darı, Meğri kazası temettüât defterlerinde, arpa ve buğdaydan sonra en fazla yetiştirilen hububattır. Öşür kayıtlarından edindiğimiz bilgiye göre, Meğri kazasında darının kilesi arpada olduğu gibi 6 kuruştur.
Livisi’de 4 hanede darı yetiştirilmekte olup, toplam hasılatları 225 kiledir.
a4. Susam
Meğri kazası temettüât defterlerinde öşür kayıtlarından edindiğimiz bilgiye göre, susamın kilesi 20 kuruştur. Livisi’de 3 hanede susam yetiştirilmekte olup, toplam hasılatları 20 kiledir.
a5. Burçak
Burçak, Meğri kazasında hem ziraat yapan aile hem de miktar açısından en az yetiştirilen hububattır. Öşür kayıtlarından edindiğimiz bilgiye göre, burçağın kilesi 8 kuruştur. Livisi’de 2 hanede burçak yetiştirilmekte olup, toplam hasılatları 30 kiledir.
b. Bütün Hububatlar
2. Bağ ve Bahçeler
a. İncir ve Asma Bahçeleri
Meğri kazası temettüât defterlerinde, bağ ve bahçe olarak, çoğunlukla incir ve asma (üzüm) bahçesi kayıtlıdır. Nadiren de sebze bahçeleri mevcuttur. Bağlar, umumiyetle incir bahçelerinden ayrı değildir. İncir bahçelerinin içerisinde bağ da bulunabilmektedir. İncir bahçesinin içerisinde bulunan bu bağlarda, ayrıca dönüm belirtilmemiştir. Nadiren, incir bahçesi bulunmayan ailelerin sahip olduğu bağlar, dönümü ile birlikte kaydedilmiştir. Temettüât defterlerinde bağlar, umumiyetle incir bahçesinden hemen sonra, zikredilen bahçe içerisinde bulunan asmalık manasında, “mezkûr bağçe derunundan vaki asmalık” ibaresi ile kaydedilmiştir. Livisi’de 310 hanenin toplam 1083 dönüm bağ-bahçesi bulunmaktadır.
Livisi’de incir hâsılatı
b. Sebze Bahçeleri
İncir ve asma bahçeleri haricinde, bazı hanelerde sebze bahçeleri de mevcuttur. Livisi’de 7 hanenin 43 dönüm sebze bahçesi bulunmaktadır. Bu kayıt, sadece ticari ürün olarak ekilen bahçeleri göstermektedir. Livisi’de pek çok aile kendi tüketimleri için bahçecilik yapmaktadır.
c. Bütün Bahçeler
Meğri kazasında, incir ve asma bahçelerinin yanı sıra, sebze bahçeleri de dâhil toplam bahçe sahibi olan aile sayısı. Bu tablo, Livisi’de yaşayan ailelerin 4’de 3’nün bahçesi olduğunu göstermektedir. Toplam 314 hanenin 1126 dönüm bahçesi bulunmaktadır.
3. Tütün Tarlaları
Temettüât defterlerinde tütün tarlaları “duhan tarlası” ibaresiyle kayıtlıdır. Bu tarlalar umumiyetle mezru tarla, bağ ve bahçe kayıtlarından sonra yazılmıştır. Livisi’de 80 aile, toplam 71.25 evlek (dönümün yaklaşık dörtte biri) tütün ekimi yapmaktadır.
4. Hâsılat Alınamayan Ziraî Araziler
Temettüât defterlerine göre, Meğri kazasında “gayrimezru tarla” ibaresiyle kayıtlı olan, ekilmemiş tarlalar bulunmaktadır. Bu tür tarla kayıtlarının üzerinde umumiyetle “2 seneden beri halî kalmış idiği” gibi ibarelerle, kaç yıldır boş kaldığı belirtilmiştir. Hicri 1261 yılında Livisi’de toplam 15 hanenin, 168.5 dönüm ekilmemiş toprağı bulunmaktadır.
5. Bütün Ziraî Araziler
6. Ziraat Hâsılatları
