TEMETTÜÂT DEFTERLERİNE GÖRE KAYAKÖY (LİVİSİ) (H.1261 / M.1844-45) – DÜZENLEYEN: TUNÇ TOKAY – 2
Değerli okurlarımız,
Uzun zamandır Fethiye ve Kayaköy’ün tarihine ilişkin belgeler üzerinde araştırmalarını sürdüren Tunç Tokay, Osmanlı’nın temettüât defterlerinin kayıtlarını ve o döneme ait başka belgeleri inceleyerek, Kayaköy’ün 1845 – 1850 yıllarındaki ekonomik ve sosyal yaşamını aydınlatan bir çalışma gerçekleştirdi. Geçen yayınımızda “temettüât kavramı ve defterlerin içerikleri” üzerine bilgiler aktarmıştık. Bu yayınımızın içeriği ise, temettüât defterleri kayıtlarına göre Livissi’deki mesleki yapı.
Metinlerdeki, tablolar Osmanlı arşivlerinden, defterler, vergiler hakkındaki genel bilgiler ise Emrah Solmaz’in yüksek lisans tezinden alındı. Yazı dizimizde aktarılan bilgiler Lameras, Teodosiadis ve Paschalidis’in anı kitaplarından kısa alıntılar ve Tunç Tokay’ın tabloları Livisi hakkındaki diğer belgelerden edinilen bilgileri yorumları ile oluşturuldu.
Kayaköy meraklılarına mübadeleden 70 yıl kadar önceki belgeli bilgileri aktarma fırsatını sağlayan Tunç Tokay’a şükranlarımızı sunuyoruz.
B. MESLEKÎ YAPI
Temettüât defterlerinde hane kayıtlarının üzerine, vergiyi mahsusa kaydından önce, hane reislerinin meslekleri yazılmıştır. Bazı hanelerde hane reislerinin meslekleri yerine, malul, askerde, başka bir yerde ya da validesinin bakımında çocuk oldukları belirtilmiştir. Birçok hanede de herhangi bir meslek kaydı ya da açıklama yapılmayarak vergiyi mahsusa kaydına geçilmiştir.
Temettüât defterlerinde, hanelere ait mal varlıkları kaydı bitiminde, en alta gelir getiren mal varlıklarından elde ettikleri toplam temettüât yazılı olup; mal varlıkları temettüâtının altına mesleklerinden ya da kaynağı belirsiz zuhurattan temettüâtları da kaydedilmektedir. Meslekten temettüâtları için çoğunlukla “zanaatinden temettüâtı” ibaresi bulunur. Bazı hanelerde ise “ırgatlıktan / hizmetkârlıktan / ticaretinden temettüatı” gibi ifadelerle mesleği ikinci defa zikredilmiştir. Meslek kaydı boş bırakılmış birçok hanede, zuhurattan temettüâtı yazması dolayısıyla, bu hane reislerinin mesleği belirlenememektedir.
Livisi’de yer alan mahallelerde ise meslekî farklılık, diğer köylere göre, daha fazladır. En fazla kalaycı ve pabuççu mesleklerini icra edenlere rastlanır. Bu ikisi dışında muhtar, aktar, bakkal, tellal, nalbur, dülger, yapıcı, boyacı, değirmenci, ekmekçi, kuyumcu, tuzlacı, kiracı, terzi, bahçıvan, kasap, berber, tacir, tüccar ve ırgat meslekleri bulunur. Mahallelerde, temettüât tahriri yapılanların hepsinin gayrimüslim olması dolayısıyla, rahipler de mevcuttur.
1. Ziraat ve Hayvancılık Meslekleri
- Ziraat Erbabı: Livisi’de Ziraat Erbabı görülmemektedir.
- Çobanlık: Livisi’de Çoban görülmemektedir.
2. Irgatlık ve Hizmetkârlık
Meğri kazasında, temettüât defterlerine göre birçok hane reisi, ırgatlık ve hizmetkârlıkla geçinmektedir. Meslek kaydında bu iki işi yaptığı belirtilen hane reislerinin, ortalamanın çok altında mal varlığına sahip oldukları ve çok az gelir elde ettikleri görülür. Hatta ırgatlık yapan birçok hane reisinin, hiçbir mal varlığı bulunmaz.
Livisi’de toplam 4 ırgat, 2 hizmetçi kaydı görülmektedir. Bu miktar, Meğri kazasının diğer köylerine nazaran oldukça düşüktür.
3. Esnaf ve Zanaatkârlar
Temettüât defterlerine göre, esnaf olarak değerlendirebileceğimiz ticarî, ya da sınaî meslek sahiplerinin büyük çoğunluğu Livisi’de bulunmaktadır. Meğri kazasında, tamamı Livisi’de olmak üzere, en fazla kalaycı ve pabuççu (ayakkabı imalatçısı, satıcısı ve tamircisi) mevcuttur. Hatta öyle ki Livisi’de ikamet eden hemen hemen üç hane reisinden ikisi ya kalaycı ya da pabuççudur. Özellikle kalaycıların çok sayıda olması dolayısıyla, bu mesleği icra edenlerin köylerde ya da başka şehirlerde seyyar iş yapmaktadırlar. Bu ikisi dışında yapıcı (inşaat ustası), dülger (hızar, marangoz), tuzlacı, nalbur (hırdavatçı), değirmenci, ekmekçi (fırıncı), bahçıvan, terzi, kuyumcu, keresteci, aktar (ıtriyat), kasap, debbağ (derici), berber, bakkal, deveci, kiracı (hayvan nakliyecisi), boyacı ve demirci olmak üzere 21 farklı esnaf ve zanaatkâr mevcuttur. Ayrıca mesleği “erbabı ticaret” ve “tüccar” olarak kaydedilmiş olup; ne ticareti ile iştigal ettikleri belirtilmeyen esnaflara da rastlanmaktadır.
Livisi’de 410 hanede toplam, 187 kalaycı, 60 papuççu (kunduracı), 19 inşaatçı, 12 marangoz, 11 tuzlacı, 11 bahçıvan, 10 nalbur, 10 değirmenci, 8 fırıncı, 8 terzi, 6 kuyumcu, 3 aktar, 3 kasap, 1 berber, 2 bakkal, 1 boyacı ve 16 tüccar görülmektedir. Demirci bulunmamaktadır.
4. Kamu Hizmetlileri
Temettüât defterlerine göre Meğri kazasında muhtar, din görevlileri, müderris, asker ve tellal olmak üzere 5 farklı devlet görevlisine rastlanmaktadır. Tanzimat sonrasında kurulan muhtarlık teşkilatı yönetim kademesinin en alt birimini oluşturur. Uygulamada her köy ve mahallede birinci ve ikinci olarak iki muhtar seçilmiş olup; mahalle imamı muhtarlara, muhtarlar da mahalle halkına kefil edilmiştir.
Hristiyan din görevlisi olarak papazların kaydı tutulmuştur. Papazların sadece “papas” ibaresiyle kaydedildiği görülür. Livisi mahallelerinde sadece papazlar kaydedilmiştir.
Yukarı Mahalle’de 6; Aşağı Mahalle’de 2 olmak üzere köyde toplam 8 papaz bulunur.
5. Bütün Meslekler ve Diğerleri
KAYNAKÇA:
Arşiv belgeleri:
- BOA, ML. VRD. TMT., no.2331 (Yukarı Mahalle), H.1261.
- BOA, ML. VRD. TMT., no.2338 (Aşağı Mahalle), H.1261.
- BOA, ML. VRD. TMT., no.2339 (Orta Mahalle), H.1261.
Emrah Solmaz, Temettüât Defterlerine Göre Meğri (Fethiye) Kazası (H.1261 / M.1844-45)
Kazım Yılmaz, Her yönüyle Fethiye, Emek Matbaası, Fethiye 1969. Konstantinos G. Lameras, Makri Ve Livisi Halk Bilim Çalışması
