TEMETTÜÂT DEFTERLERİNE GÖRE KAYA OVASI KÖYLERİ: KEÇİLER, MANASTIR (KINALI), EBUHORA, BELAN (H.1261 / M.1844-45) – TUNÇ TOKAY / 1. BÖLÜM
Değerli okurlarımız,
Blog dergimizde 6 bölüm halinde yayınladığımız TEMETTÜÂT DEFTERLERİNE GÖRE KAYAKÖY (LİVİSİ) (H.1261 / M.1844-45) belgeleri dizisinin ikinci bölümüne Livisi’yi çevreleyen Müslüman köylerinin kayıtlardaki ekonomik verilerini inceleyerek devam ediyoruz. Böylece Kaya Ovasındaki Ortodoks ve Müslüman yerleşimlerinde yaşayanların birbiri ile olan ekonomik ilişkilerini de belgeler yardımı ile tanımlayabiliyoruz. Uzun zamandır Fethiye ve Kayaköy’ün tarihine ilişkin belgeler üzerinde araştırmalarını sürdüren Tunç Tokay, Osmanlı’nın temettüât defterlerinin kayıtlarını ve o döneme ait başka belgeleri inceleyerek, Kayaköy’ün 1845 – 1850 yıllarındaki ekonomik ve sosyal yaşamını aydınlatan bu çalışmayı gerçekleştirdi.
Metinlerdeki tablolar Osmanlı arşivlerinden, defterler ve vergiler hakkındaki genel bilgiler ise Emrah Solmaz’ın yüksek lisans tezinden alındı. Yazı dizimizde aktarılan bilgiler Lameras, Teodosiadis ve Paschalidis’in anı kitaplarından kısa alıntılar ve Tunç Tokay’ın tabloları Livisi hakkındaki diğer belgelerden edinilen bilgilerin yorumları ile oluşturuldu.
Kayaköy meraklılarına mübadeleden 70 yıl kadar önceki belgeli bilgileri aktarma fırsatını sağlayan Tunç Tokay’a şükranlarımızı sunuyoruz.
Bu dizinin 1. Bölümünde Kaya Ovası Köylerinde ziraat ve hayvancılıkla ilgili veri ve değerlendirmeler yer alıyor.
**
Tanzimat döneminde, vergi yükünün adil bir şekilde dağıtılması ve vergilerin düzenli olarak tahsil edilmesi amacıyla, halkın mal varlığı ve kazançlarının tespiti için çalışmalar yapılmıştır. Bu amaçla 1844 ve 1845 yıllarında iki kez temettüât tahrirleri adı verilen bir tür sayım gerçekleştirilmiştir. Bu sayımlar sonucunda temettüât defterleri olarak bilinen belgeler oluşturulmuştur. Bu defterler sayesinde, bir bölgenin sosyal, ekonomik, demografik, etnik ve dini yapısı ile bireylerin mal varlıkları, kazançları ve ödedikleri vergiler hakkında önemli istatistiksel bilgilere ulaşılabilmektedir.
Bu çalışma, Muğla ili, Fethiye ilçesi, Kaya ovasının 4 köyünü (Keçiler, Manastır, Ebuhora, Belan) kapsamaktadır.
I. BÖLÜM
İÇTİMAÎ HAYAT
A. NÜFUS
Kaya ovası köylerinde 111 hane mevcuttur.
B. MESLEKÎ YAPI
1. Ziraat ve Hayvancılık Meslekleri
a. Ziraat Erbabı
b. Çobanlık
2. Irgatlık ve Hizmetkârlık
3. Esnaf ve Zanaatkârlar
4. Kamu Hizmetlileri
Ebuhora ve Belan küçük olmaları nedeniyle muhtar bulunmamaktadır. Kaya merkez köyün muhtarı Keçiler’de ikamet etmektedir.
5. Bütün Meslekler ve Diğerleri
II. BÖLÜM
İKTİSADÎ HAYAT
Temettüât sisteminde öncelikle, hasılat adı altında hanelerin gelirleri tespit edilmiş, daha sonra da bu gelirler üzerinden vergilendirme yapılmıştır. Bu bölümde köylerin hasılata esas olan gelir kalemleri incelenmiştir.
A. ZİRAAT
1. Mezru Tarla
Mezru tarla hububat ziraatının yapıldığı ekili arazilerdir. Meğri kazası ve köylerinde buğday, arpa, darı, susam, burçak ve sarımsak yetiştirildiğini görmekteyiz.
Ekilebilen tarlaların büyük bir kısmı hububat ziraatına ayrılmış olup; mirî arazi olarak nitelendirilmektedir. Bağ, bahçe ve bostanlar mirî arazilerin dışında kalır. Bu toprakların mülkiyeti devlete aittir. Geçimlik üretim denilen; askerin ve şehirlerin iaşesi hububat ekimine yani arpa ve buğday tarımına bağlıdır. Dolayısıyla çiftçi bunu işlemekle yükümlüdür ve bu arazileri bağ ve bahçeye çeviremez. Mezru tarlalar büyük çoğunlukla hane sahibi kişilerce işlenmekle beraber; ortaklık ve kiralama usulleri de görülmektedir. Ortaklık usulüne göre tarla sahibi, bir ya da birkaç kişiye tarlasını verip; hasat sonrası hâsılatın yarısını almaktadır. Diğer yarısı da ortak veya ortaklar arasında paylaşılır. Kiralama usulünde ise tarla sahibi, bir ya da birkaç kişiye tarlalarını icar bedeli karşılığında bir yıllığına kiralayıp; hasat sonrası herhangi bir pay almaz. Tabii ki tarla sahibi her hane bu üç usulden bir veya birkaçını uygulayabilmektedir. Yani tarlalarının bir kısmını kendi ekerken, bir kısmını da ortağa ya da kiraya verebilmektedir.
Mezru tarlaların hasılatı ekilen ürüne göre tespit edilmektedir.
Bu tablo Kaya Ovasında Türkler ve Rumlar arasındaki zirai faaliyetlerin oranını yansıtan önemli bir göstergedir. Kaya Merkezde 420 dönüm tarla ekilirken, ova köylerinde toplam 1751 dönüm tarla ekilmektedir. Hasılat hesabı ise Kaya merkezde 6 870 kuruş ikin, ova köylerinde 50 605 kuruş olarak hesaplanmıştır.
a. Yetiştirilen Ürünler
a1. Buğday
Meğri kazasına ait temettüât defterlerinde “hınta” olarak kayıtlı olan buğday, en önemli hububat ürünüdür. Buğday kaza genelindeki mezru tarlalarda en fazla yetiştirilen hububat olup, hasılatı kilesi 10 kuruştan hesap edilmektedir.
TH: Toplam hane sayıları MH: Gerçek mezru tarlası bulunan hane sayıları BH: Buğday yetiştiren hane sayısı
Tablolardan anlaşıldığı üzere Kaya merkezde 350 kile buğday üretilirken, çevre köyler 2930 kile buğday üretmektedir.
a2. Arpa
Defterlerde “şa’ir” olarak kayıtlı olan arpa, buğdaydan sonra mezru tarlalarda en fazla en fazla yetiştirilen hububattır. arpanın hasılatı kilesi 6 kuruştan hesap edilir.
Tablolardan anlaşıldığı üzere Kaya merkezde 130 kile arpa üretilirken, ovanın diğer köylerinde toplam 1997.5 kile arpa üretilmektedir.
a3. Darı
Darı Fethiye’de mısır için kullanılan kelimedir. Darı, Meğri kazası temettüât defterlerinde, arpa ve buğdaydan sonra en fazla yetiştirilen hububattır. Darının hasılatı kilesi 6 kuruştan hesap edilir.
TH: Toplam hane sayıları MH: Gerçek mezru tarlası bulunan hane sayıları DH: Darı yetiştiren hane sayısı
Tablolara göre Kaya Ovasında yetiştirilen 1275 kile darının 1050 kilesi köylerde, 225 kilesi merkezde yetiştirilmektedir.
a4. Susam
Öşür kayıtlarından edindiğimiz bilgiye göre, susamın hasılatı kilesi 20 kuruştan hesaplanır.
Kaya Ovasında üretilen toplam 195 kile susamın 175 kilesi köylerde, 25 kilesi ise merkezde üretilmektedir. 95 kile üretimiyle Manastır Meğri kazasında önemli bir susam üretim bölgesidir.
a5. Burçak
Burçak, Meğri kazasında hem ziraat yapan aile hem de miktar açısından en az yetiştirilen hububattır. Burçağın kilesi 8 kuruştur.
TH: Toplam hane sayıları MH: Gerçek mezru tarlası bulunan hane sayıları BH: Burçak yetiştiren hane sayısı
Kaya Ovasında üretilen 95 kile burçağın 30 kilesi merkezde, 65 kilesi ise 3 köyde üretilmektedir. Belen’de burçak üretimi yapılmamaktadır.
b. Sarımsak
Meğri kazası mezru tarlalarında buğday, arpa, darı, susam ve burçak olarak incelediğimiz hububatların yanında, Ebuhora köyünde, sadece 1 hanede, 120 kile sarımsak hasadı yapılmıştır, hasılatı kilesi 1 kuruştan, 120 kuruştur.
Ovada başka bir hane sarımsak üretilmemektedir.
2. Bağ ve Bahçeler
a. İncir ve Asma Bahçeleri
Meğri kazası temettüât defterlerinde, bağ ve bahçe olarak, çoğunlukla incir ve asma (üzüm) bahçesi kayıtlıdır. Nadiren de sebze bahçeleri mevcuttur.
TH: Toplam hane BH: Bahçesi bulunan hane sayısı
Tablolara göre Kaya merkez ve ova köylerindeki her 4 haneden 3’ünün bağ veya bahçesi bulunmaktadır. Merkeze ait bağ ve bahçelerin büyüklüğü 1083 dönümken, çevre köylere ait bağ, bahçe büyüklüğü 611.5 dönümdür.
Bağ ve bahçe ürünlerinden incirin hasılatı, Kaya merkezde 13 947.5 kuruş iken köylerde 8 295 kuruştur. Bölgeden incir ihraç edilmekte, Kaya merkezde ürünün bir kısmı ise kendi tüketimleri için rakı yapımında kullanılmaktadır. Kaya merkezde bağ miktarı köylerin neredeyse iki katı iken, bu üründen elde edilen Pekmez hasılatı köylerde 4900 kuruş, merkezde ise 870 kuruştur. Bu fark merkeze ait bağlarda üretilen üzümün şarap üretiminde kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Üretilen şarap kendi tüketimleri için kullanılmış, 19.YY’ın 2. yarısından sonra da ihraç edilmeye başlanmıştır.
b. Sebze Bahçeleri
İncir ve asma bahçeleri haricinde, bazı hanelerde sebze bahçeleri de mevcuttur. Bir önceki bölümde Kaya merkezde ticari amaçlı kullanılan sebze bahçeleri gösterilmiştir. Köylerde ise aileler kendi tüketimleri için küçük bahçelerde üretim yapmaktadır ama bunlar ticari amaçlı değildir.
3. Tütün Tarlaları
Temettüât tahrirlerinin hazırlandığı dönemde, tütün ekim ve dikiminin az yapılması sebebiyle, arazi ölçüsü olarak dönümün çeyreği olan evlek kullanılmıştır.
TH: Toplam hane DH: Duhan (tütün) tarlası bulunan hane sayısı
Kaya ovasında dikimi yapılan toplam 191.75 evlek tütün tarlasının 120.5 evleği çevre köylerde,71.25 evleği ise merkezde ekilmekte, köyler toplam 8210 kuruş, merkez 5620 kuruş hasılat elde etmektedir.
4. Hâsılata dahil edilmeyen Ziraî Araziler
Temettüât defterlerine göre, Meğri kazasında “gayrimezru tarla” ibaresiyle kayıtlı olan, ekilmemiş tarlalar bulunmaktadır. Bunların hasılatı yoktur.
Tablolara göre Kaya merkezin 168,5 dönüm hasılatsız arazisi varken, köylerin 653 dönüm hasılatsız arazisi bulunmaktadır.
5. Bütün Ziraî Araziler
Kaya ovasındaki kayıtlı 4777.94 dönüm arazinin 1732.31 dönümü Kaya merkeze, 3045.63 dönümü ise çevre köylere aittir. Bunu 1062.25 dönümü Keçiler, 1065.88 dönümü Manastır, 601.75 dönümü Ebuhora, 315.75 dönümü ise Belan köyüne kayıtlı bulunmaktadır.
6. Ziraat Hâsılatları
Bu arazilerden Kaya merkez için 29 967.5 kuruş hasılat hesaplanırken, Keçiler’de 31 740 kuruş, Manastır’da 20610 kuruş, Ebuhora’da 10 690 kuruş, Belen’de 8 970 kuruş hasılat hesaplanmıştır. Buna göre ova köylerinin toplam hasılatı, 72 010 kuruştur.
